Miał chronić białostoczan przed zarazą. Po blisko 130 latach stał się zabytkiem

Fot: WUOZ w Białymstoku

Miała chronić przed morowym powietrzem

Krzyż typu karawaka swoją nazwę wywodzi od hiszpańskiego miasta Caravaca i jest związany z relikwiarzem mającym chronić miasto przed klęskami. W Europie rozpowszechnił się on w XVI w. i był popularny w kolejnych stuleciach. Ustawiano je na cmentarzach epidemicznych, przy drogach oraz używano w formie medalika.

Na karawaki - głównie dziewiętnastowieczne - nadal można natknąć się zwiedzając Podlasie. Tego typu krzyż znajduje się też w 29. kwaterze zabytkowego cmentarza farnego w Białymstoku.

- Został ufundowany przez parafian jako prośba o ochronę przed epidemią cholery panującą pod koniec XIX wieku w Europie – przypomina prof. Małgorzata Dajnowicz, podlaska konserwator zabytków.

Sztuka odlewnicza zakładu Wieczorka

Według ustaleń Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, krzyż został wykonany w 1892 r. w fabryce Antoniego Wieczorka, jednego z czołowych fabrykantów działających na terenie Białegostoku w XIX w. Zakład Wieczorka, którego początki sięgają lat 70. XIX w., szybko stał się jednym z największych w regionie. Odbiorcami jego wyrobów byli przedsiębiorcy zakupujący m.in. sprzęt do swoich zakładów rzemieślniczych i fabryk, ale również osoby prywatne, nabywające m.in. metalową galanterię czy ozdobne odlewy.

Żeliwny krzyż z granitową podbudową został wykonany w technice odlewu z elementami technik kamieniarskich. Na ścianach cokołu zostały umieszczone odlewane, prostokątne tablice, dekorowane ozdobnymi mocowaniami, uszkami w narożach oraz profilowaną listwą. Na tablicach znajdują się teksty modlitw w intencjach ochrony przed zaraźliwą chorobą (morowym powietrzem). W dolnej części podstawy krzyża znajduje się tabliczka z napisem "KARAWIKA".

Służby konserwatorskie podkreślają, że karawaka z białostockiego cmentarza farnego zasługuje na ochroną z uwagi na swoje wartości artystyczne przejawiające się w sposobie zakomponowania obiektu, dekoracyjnym opracowaniu cokołu i tablic oraz graficznym rozmieszczeniu liternictwa użytego w tekstach modlitw.

- Krzyż stanowi znaczące dziedzictwo historyczne i artystyczne wytworów pochodzących z zakładu Antoniego Wieczorka, jest cennym przykładem sztuki odlewniczej. Zachowanie przedmiotowego krzyża – karawaki leży w interesie społecznym ze względu na wartości, których jest nośnikiem – podkreśla prof. Małgorzata Dajnowicz.

Pierwszy zabytek z cmentarza farnego

Krzyż – karawaka został wpisany do rejestru zabytków województwa podlaskiego na wniosek Parafii Rzymskokatolickiej pw. Wniebowzięcia NMP w Białymstoku. Rozmowy w sprawie wpisu obiektu do rejestru zabytków trwały kilka lat. W przypadku zabytku ruchomego – wpisu do rejestru dokonuje wojewódzki konserwator zabytków na wniosek właściciela tego zabytku.

Jest to pierwszy obiekt ruchomy z terenu cmentarza farnego w Białymstoku wpisany do rejestru zabytków.