W Polsce ponad 286 tys. osób zadeklarowało przynależność do mniejszości narodowych i etnicznych. Największe skupiska mniejszości znajdują się w województwach: opolskim, podlaskim, śląskim i warmińsko-mazurskim. To dane ze spisu powszechnego z 2011 r. Czy uległy zmianie? Pokaże tegoroczny spis.
W czasie ostatniej kontroli NIK sprawdzano, jak w praktyce prowadzone są działania dotyczące podtrzymywania tożsamości kulturowej i językowej mniejszości narodowych i etnicznych. Skontrolowano ministerstwa: Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Edukacji i Nauki, 6 urzędów wojewódzkich, 12 urzędów gmin i 12 szkół oraz 6 samorządowych instytucji kultury.
Zdaniem NIK, ministrowie spraw wewnętrznych i administracji oraz edukacji i nauki zapewnili warunki prawno-organizacyjne, umożliwiające realizację zadań w zakresie podtrzymywania tożsamości kulturowej i językowej mniejszości narodowych i etnicznych, a także ich integracji obywatelskiej i społecznej. Zapewnili także odpowiednie finansowanie tych zadań – w latach objętych kontrolą wydały na ten cel prawie 53 mln zł.
NIK stwierdziła jednak przypadki błędnych danych dotyczących uczniów mniejszości w Systemie Informacji Oświatowej (SIO). MEiN nie podjęło działań w celu zweryfikowania w SIO danych o uczniach mniejszości. W czterech z 12 skontrolowanych urzędów gmin nierzetelnie przeprowadzono weryfikację w SIO danych dotyczących uczniów objętych nauką języka mniejszości narodowej (Przemyśl, Legnica, Puńsk oraz Bielsk Podlaski). W systemie figurowali uczniowie, którzy nie posiadali polskiego obywatelstwa i według przepisów nie mogli być objęci nauką języka mniejszości finansowaną z subwencji oświatowej. Wspomniane gminy w latach 2018-2020 otrzymały nienależny dochód w łącznej kwocie 2,3 mln zł, natomiast kontrola w MEiN wykazała, że w 2020 r. nienależny dochód 101 samorządów z tego tytułu wyniósł prawie 3,5 mln zł.
W MSWiA kontrolerzy NIK wykryli natomiast nieprawidłowości w prowadzeniu urzędowych rejestrów dotyczących gmin, w których język mniejszości lub język regionalny używany jest jako język pomocniczy i gmin, na obszarze których używane są nazwy w języku mniejszości lub języku regionalnym.
We wszystkich urzędach wojewódzkich ustanowiono pełnomocników do spraw mniejszości narodowych i etnicznych, jednak w wykazywały małą aktywność w prowadzeniu działań na rzecz mniejszości, ograniczoną przeważnie do udziału ich przedstawicieli w wydarzeniach i uroczystościach.
Wszystkie gminy objęte kontrolą zapewniły warunki organizacyjne i finansowe do nauczania języka mniejszości lub języka regionalnego w szkołach publicznych, natomiast w różnym stopniu wspierały przedsięwzięcia zmierzające do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości oraz ich integracji obywatelskiej i społecznej.
Przedstawiciele organizacji mniejszości na ogół pozytywnie oceniają współpracę ze skontrolowanymi gminami. Kwestie, które według nich wymagają poprawy, dotyczą m.in. wykazania większej inicjatywy ze strony władz gminy w celu pozyskania dodatkowych środków, organizowania regularnych spotkań przedstawicieli gminy z liderami mniejszości, czy też ustalenia wspólnego planu działania.
Większość samorządowych instytucji kultury podejmowała ograniczone działania na rzecz mniejszości. Najczęściej stanowiły one jeden z elementów przedsięwzięć skierowanych do wszystkich mieszkańców gminy (np. koncerty, wystawy). Wyjątkiem był Dom Kultury Litewskiej w Puńsku, który realizował liczne zadania kulturalne na rzecz mniejszości litewskiej, co było związane ze specyfiką terenu, na którym funkcjonowała ta jednostka, gdyż blisko 80% mieszkańców gminy Puńsk stanowili przedstawiciele mniejszości litewskiej. Instytucje kultury, z wyjątkiem Domu Kultury Litewskiej w Puńsku, nie były zobowiązane w statutach do podejmowania przedsięwzięć na rzecz mniejszości.
ewelina.s@bialystokonline.pl
