Koncerty plenerowe i wystawa. Rocznica wybuchu powstania w getcie białostockim

Fot: Łukasz Baksik

Jedno ze zdjęć z wystawy "Macewy codziennego użytku"

"Białystok Ghetto Underground"

Pierwszy koncert plenerowy to "Białystok Ghetto Underground" - program muzyczny składający się w całości z pieśni gettowych i obozowych. "Ghetto Underground" to angielskojęzyczne tłumaczenie "Ruchu oporu getta - podziemia niepodległościowego", ruchu prowadzącego walkę z niemieckim okupantem i zakazaną antyhitlerowską działalność kulturalną.

Bazą tekstów jest tu przede wszystkim zbiór autorstwa Szmerke Kaczergińskiego wydany w jidysz w 1948 r. w Nowym Jorku pn. "Lider fun Di Getos Un Lagern" ("Pieśni gett i obozów"). Publikacja ta nie została nigdy wydana w Polsce ani nawet przetłumaczona na jęz. polski, są to więc w większości pierwsze polskie tłumaczenia tekstów i współczesne aranżacje utworów muzycznych inspirowane oryginalnymi kompozycjami.

Słuchacze usłyszą m.in. znaną na całym świecie pieśń "Rywka szabasowa wdowa" ("Rivkele Di Shabesdike") napisaną w białostockim getcie, opisującą kobietę, która straciła męża w "akcji sobotniej" 12 lipca 1941 r., podczas której Niemcy zamordowali ok. 5000 białostockich Żydów. Pieśń ta jest uważana za hymn ku czci pomordowanych w Holokauście i doczekała się wielu wykonań na całym świecie w jidysz, teraz po raz pierwszy usłyszymy ją po polsku. "Tęsknię" to liryczna piosenka napisana przez nieznanego autora/autorkę w Auschwitz, której pochodzenia na podstawie samego tekstu nie sposób się domyślić, a obrazuje znane każdemu z nas uczucia, które pomimo tragicznej sytuacji w obozie koncentracyjnym nadal trwały w ludziach skazanych na zagładę. "Bomby" to z kolei utwór powstały w getcie wileńskim, napisany przez znanego wileńskiego lekarza R. Bużańskiego po bombardowaniu miasta przez lotnictwo sowieckie w 1942 r. Pozostałe utwory koncertu "Białystok Ghetto Underground" również przedstawiają obserwacje i uczucia ludzi zamkniętych za murami obozów koncentracyjnych i gett.

Koncert odbędzie się 13 sierpnia o godz. 20.30 na rogu ulic Jurowieckiej i Fabrycznej (wejście przez bramę od strony ul. Fabrycznej). Wstęp jest wolny.

Wystawa: "Macewy codziennego użytku" Łukasza Baksika

Żydowskie nagrobki ozdobione symbolami i inskrypcjami niosą ze sobą informacje o życiu konkretnych ludzi, rodzin, całych sztetli. Ile macew było przed wojną na tysiącu dwustu cmentarzach żydowskich w Polsce, trudno dziś policzyć. Może kilkaset tysięcy, może kilka milionów.

Ponad czterysta cmentarzy żydowskich nie przetrwało. Zostały zagospodarowane na osiedla, boiska, wysypiska śmieci czy kopalnię piasku - piach z niej, wykorzystywany do budowy bloków mieszkalnych, miesza się z ludzkimi szczątkami. Zaledwie na stu pięćdziesięciu można znaleźć więcej niż sto nagrobków.

W czasie wojny niemieccy okupanci brukowali nimi podwórka zajmowanych przez siebie budynków, utwardzali drogi, stawiali z nich mury. Tę tradycję kontynuowali po wojnie Polacy. Macewami wyłożyli basen przeciwpożarowy, nasyp kolejowy, brzeg rzeki. Budowali z nich piece, podłogi, krawężniki. W polskich wioskach można znaleźć setki kół szlifierskich zrobionych z macew. Ciągle widać na nich hebrajskie napisy. Zdjęcia zostały wykonane w latach 2008-2011.

Wystawa "Macewy codziennego użytku" oraz album pod tym samym tytułem są zwieńczeniem wieloletnich poszukiwań Łukasza Baksika dotyczących wykorzystania macew na terenie Polski. Dokumentują sposoby użycia nagrobków skradzionych z cmentarzy żydowskich jako materiału budowlanego.

Wernisaż ekspozycji odbędzie się 16 sierpnia o godz. 17.00 w Centrum im. Ludwika Zamenhofa.

Berjozkele: Kołysanki i pieśni wieczorne jidysz

Berjozkele to projekt muzyczny reinterpretujący w nowoczesny sposób tradycyjne i przedwojenne utwory w języku jidysz, nastrojem i tematyką związane z nocą, ciszą, snem. Wiele z nich było popularnych w Polsce i na Kresach Wschodnich na początku XX wieku i w okresie międzywojennym, należały do repertuaru znanych artystów tamtych lat. Inne z kolei to utwory u nas nieznane lub zapomniane. Bardzo ważną płaszczyzną tych kompozycji są teksty, czasem anonimowe, tradycyjne, często autorstwa poetów piszących w jidysz. Są świadectwem talentu przedwojennych twórców i bogactwa kultury jidysz. Wokalistka, pod okiem jidyszystki Anny Rozenfeld, dokonała starań, by jak najpełniej odtworzyć to bogactwo, z ogromną dbałością o brzmienie języka i interpretację.

Kołysanki to z założenia intrygujące formy - funkcjonujące na granicy jawy i snu; muzyczne przewodniki w podświadomość, wspomnienia, w czas dzieciństwa. Członkowie Berjozkele dokonali bardzo uważnej selekcji, by stworzyć program spójny stylistycznie pod kątem zawartych w tych utworach emocji, a zarazem różnorodny. Za pomocą minimalistycznych środków muzycznych powołali te często ponad stuletnie kompozycje z powrotem do życia, nadając im współczesną frapującą formę przy pomocy zarówno elektronicznych, jak i akustycznych instrumentów.

Album "Berjozkele - kołysanki i pieśni wieczorne jidysz" ukazał się 14 grudnia 2014 r. nakładem Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Wybrany przez najważniejszych polskich dziennikarzy zajmujących się muzyką tradycyjną "folkową płytą roku 2014" w plebiscycie portalu folk.pl, w maju 2015 roku otrzymał także tytuł Folkowego Fonogramu Roku przyznawany przez Program Drugi Polskiego Radia - to najbardziej prestiżowe wyróżnienie dla wydawnictw z muzyką tradycyjną w kraju.

Wystąpią: Ola Bilińska - śpiew, syntezator, dzwonki orkiestrowe, looper, Michał Moniuszko - kontrabas, mandolina, sampler i Kamil Szuszkiewicz - trąbka, elektronika, syntezator.

Koncert odbędzie się 16 sierpnia o godz. 19.00 na Plantach, przy fontannie (w razie niepogody koncert odbędzie się w klubie Fama). Wstęp wolny.

Zobacz też:
Koncert plenerowy: Białystok Ghetto Underground
Wystawa: "Macewy codziennego użytku" Łukasz Baksik,
Koncert plenerowy: Berjozkele "Kołysanki i pieśni wieczorne jidysz"