Wielka Synagoga przy ul. Bożniczej (dziś Suraskiej) stanęła na miejscu starej synagogi. Powstawała w latach 1909-1913 według projektu Samuela J. Rabinowicza. Murowany gmach wzniesiono na planie kwadratu. Jego najbardziej charakterystycznym elementem były kopuły: wielka, o średnicy około 10 m, z iglicą i 8 okienkami oraz dwie mniejsze. Galeria dla kobiet znajdowała się na piętrze z trzech stron.
Okazała synagoga od razu stała się jednym z najbardziej charakterystycznych punktów Białegostoku, choć przez niektórych uważana była za bezstylową. Zbudowana ogromnymi nakładami - datki na jej postawienie pochodziły z prywatnych darowizn oraz dochodów ze sprzedaży koszernego mięsa - celom religijnym służyła tylko niespełna 30 lat.
Już w 5 dni po ataku Niemiec na ZSRR, 27 czerwca 1941 r. wojska hitlerowskie zajęły Białystok. Kilka godzin po tym 309. batalion policji i pododdział żołnierzy Wehrmachtu z 350. pułku piechoty zapędzili do synagogi Żydów - w większości mężczyzn - i podpalili budynek. Do próbujących ratować się ucieczką strzelano z broni maszynowej. Według różnych szacunków tego dnia zginęło od 700 do 2500 osób.
Spalenie Wielkiej Synagogi wraz z białostoczanami wyznania mojżeszowego to symboliczny początek zagłady tutejszych Żydów. W tym roku przypada 80. rocznica "Czarnego piątku". Ofiary tych wydarzeń będą uczczone podczas oficjalnych uroczystości. Rozpoczną się one w najbliższą niedzielę (27.06) w samo południe pod pomnikiem-kopułą Wielkiej Synagogi przy ul. Suraskiej.
Rocznicy będą towarzyszyć też wydarzenia kulturalne.
W sobotę (26.06) o godz. 17.00 w sali kina Forum odbędzie się koncert zespołu KROKE, co w języku jidysz oznacza Kraków. Zespół, początkowo kojarzony głównie z twórczością klezmerską, oscyluje obecnie wokół różnych gatunków muzycznych. Bilety na to wydarzenie można zdobyć tutaj.
Natomiast w poniedziałek (28.06) o godz. 18.00 w kawiarni Fama wystąpi Katarzyna Breczko, stypendystka Prezydenta Miasta Białegostoku. Jej koncert Muzyczny dar serca będzie poświęcony pamięci Józefa Bartoszko – bohaterskiego Polaka, który wraz ze swoją żoną 80 lat temu uratował z płonącej Wielkiej Synagogi kilkunastu Żydów.
Obu koncertom patronuje BiałystokOnline.
ewelina.s@bialystokonline.pl
