Zakazane książki: co przeczytać z czarnej listy?

Fot: Pixabay.com

W tym roku Tydzień Zakazanych Książek przypada na czas od 19 września (niedziela) do 25 września (sobota).

Zakazywanie czytania danej lektury nie jest niczym nowym. Od wieków te pozycje, które mogły wprowadzać zmiany w myśleniu społeczeństw, które były niewygodne czy kontrowersyjne trafiały na czarną listę. Nieraz także były one masowo palone. Oczywiście, są "dzieła", które nie powinny trafić do szerokiej dystrybucji, jednak w dużej mierze była to literatura wartościowa, lecz niebezpieczna dla władz danego kraju czy dla dominujących grup społecznych.

Tydzień Zakazanych Książek to coroczne wydarzenie, które ma na celu zachować wolność czytania. Zwykle odbywa się w ostatnim tygodniu września i zwraca uwagę na obecne i historyczne próby cenzurowania książek w bibliotekach i szkołach. Skupia całą społeczność książkową - bibliotekarzy, księgarzy, wydawców, dziennikarzy, nauczycieli i czytelników wszelkiego rodzaju - we wspólnym poparciu dla wolności poszukiwania i wyrażania pomysłów, nawet tych, którzy uważają za niekonwencjonalne lub niepopularne.

Organizowany jest od 1982 roku przez Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy. Początkowo był on odpowiedzią na coraz częstsze próby zakazywania książek w szkołach, księgarniach i bibliotekach. Według danych stowarzyszenia, od 1982 roku cenzorzy próbowali zakazać ponad 11 tysięcy tytułów. W samym roku 2020 było to aż 273 pozycje. Przeważnie próby cenzury uzasadniane są ochroną najmłodszych przed "niewłaściwymi" treściami.

– Choć w naszym kraju świętowanie Tygodnia Zakazanych Książek nie jest aż tak popularne, to ważne, żeby czytelnicy mieli świadomość, jak bardzo cenzura może wpłynąć na dostęp do literatury. Problem ten zresztą jest na pewno znany pokoleniom pamiętającym okres PRL, kiedy władze na liście zakazanych książek umieściła m.in. takie tytuły, jak "Rok 1984" George’a Orwella, a wiele przykładów prozy i poezji wydawano dopiero po wcześniejszym ocenzurowaniu "nieodpowiednich" fragmentów. Na szczęście istniały wtedy podziemne wydawnictwa, które zapewniały dostęp do tzw. książek bezdebitowych – wydawanych bez pozwolenia władz – wyjaśnia Edyta Niewińska z księgarni internetowej TaniaKsiazka.pl.

Wspócześnie wykreślenie pozycji z listy lektur czy zakazanie jej sprzedaży najczęściej spowodowane jest wpływem treści na kształtowanie umysłów najmłodszych czytelników. Wśród najbardziej kontrowersyjnych powieści wymienia się m.in. "Władcę much", którego fabuła określana jest mianem brutalnej i demoralizującej, a także serię o Harrym Potterze, również w Polsce oskarżaną o szerzenie okultyzmu.

Negatywny wpływ na młodzież czy propagowanie odmiennych wartości to jednak nie jedyne powody zakazywania książek na całym świecie. W 1931 roku w chińskiej prowincji Hunan na czarnej liście znalazła się m.in. "Alicja w krainie czarów" Lewisa Carrolla, umieszczona tam ze względu na antropomorfizację zwierząt. Powieścią powszechnie zakazywaną z wielu przyczyn był także "Folwark Zwierzęcy" George’a Orwella – w ZSRR i krajach komunistycznych ze względu na antystalinistyczny wydźwięk, a w Zjednoczonych Emiratach Arabskich za sprzeczne z islamskimi wartościami przedstawienie świń. Do dziś książka zabroniona jest w Korei Północnej, a w Wietnamie można znaleźć jedynie jej ocenzurowaną wersję.

- Wybór zakazanych lub cenzurowanych książek jest tak szeroki, że każdy czytelnik z pewnością znajdzie coś dla siebie. Najbardziej znanym przykładem jest powieść Raya Bradbury’ego "451 stopni Fahrenheita" opowiadająca, o ironio, o zabranianiu czytania i paleniu literatury w dystopijnej wizji Ameryki. Wśród najpopularniejszych zakazywanych książek można znaleźć też "Zabić drozda" Harper Lee, "Lot nad kukułczym gniazdem" Kena Kesey’a czy "Buszującego w zbożu" J.D. Salingera. Każda z tych pozycji jest niezwykle ceniona i warta lektury – dodaje Edyta Niewińska z TaniaKsiazka.pl.