"Wyśniona historia kina na Podlasiu". Wystawa wyjeżdża poza Białystok

Fot: Alina Gabrel-Kamińska

Celem wystawy jest przybliżenie związanych z Białymstokiem i Podlasiem postaci, które wywarły niebagatelny wpływ na rozwój X muzy w Polsce i na świecie – w przeszłości i obecnie.

Znani, a zapomniani

Zdecydowanie za mało i zbyt rzadko się dziś podkreśla, jak ważną i wartościową sztuką jest film i jak wielu "naszych" twórców od dekad aktywnie współtworzy jego historię. Brak zachowanych archiwalnych zdjęć lub zdjęć dobrej jakości spowodował zainteresowanie autorów projektu fotografią inscenizowaną, pozwalającą na nowo odkryć wczesny etap historii podlaskiego kina.

Aby wzmocnić efekt wystawy, wykorzystali oni zjawisko synergii – do wcielenia się w role takich postaci, jak Nora Ney, Piotr Lebiedziński, Andrzej Wajda, Lechosław Marszałek, Wiera Gran czy bracia Kaufman, zaprosili osoby związane z filmem, a wywodzące się z naszego miasta i regionu. To twórcy rozpoznawani na arenie międzynarodowej, ale też artyści mniej znani, działający częściej w przestrzeni kina niezależnego, z którego Białystok i Podlasie słynie.

Wystawa miała swoją premierę podczas festiwalu Wschód Kultury/Inny Wymiar 2021 i została entuzjastycznie przyjęta przez białostockich widzów.

Archaiczna technika

Na ekspozycję składa się 20 wielkoformatowych zdjęć (format B1) i 12 oryginalnych negatywów na szkle. Fotografie zostały wykonane w technice mokrego kolodionu, a za projekt odpowiadają Andrzej Górski i kolektyw Kaufman Bros & Sista. Producentem wystawy jest Białostocki Ośrodek Kultury.

Technika mokrego kolodionu pojawiła się w fotografii już w latach 50. XIX wieku i szybko została wyparta przez kolejne, nowsze techniki.

- Niejednokrotnie czułem się nieporadnie trzymając w dłoni szklaną płytę. Pewnie gdybym zdjęcia wykonywał sto lat temu, zostałbym wyśmiany, że posługuję się procesem z lamusa. Teraz jest odwrotnie. Mam wrażenie, że mój ciężki aparat budzi zaufanie modeli - mówi Andrzej Górski.

Pytany o niedoskonałości widoczne na zdjęciach, tłumaczy:

- Są zapisem wszystkiego co towarzyszyło sesji: temperatury powietrza, wilgotności, lepkości kolodionu. Oczywiście są też sumą popełnionych błędów, a to wynikających ze stresu – bo kończy się czas portretowanego, a to ze zmęczenia – bo wcześniej trzeba było rozstawić ekwipunek, którego waga czasami przekraczała sto kilogramów.

Śnienie

Wystawę "wyśnili" sobie członkowie Kolektywu Kaufman Bros & Sista: Tomasz Adamski (filmoznawca z Uniwersytetu w Białymstoku, niezależny filmowiec) i Maciej Rant (pomysłodawca akcji Filmowe Podlasie Atakuje! i festiwalu ŻUBROFFKA, niezależny filmowiec, kierownik kina Forum w Białymstoku).

Podróż w czasie nie byłaby możliwa bez pracy Marty "Zuzy" Lewkowskiej, która dbała o to, by makijaże i fryzury modeli zgadzały się z czasami, do których odsyłaliśmy ich naszym 100-letnim aparatem.

Inspirując się setkami zdjęć, szperając w życiorysach oraz korzystając z energii i temperamentów współczesnych modeli, postarali się zwizualizować świat utracony – spalony w wojennej pożodze lub zwyczajnie zapomniany. Dzięki swojemu projektowi w pewnym sensie przywracają go do życia: "Mamy wrażenie, że nasza wystawa to tylko część czegoś większego, że istnieje w historii podlaskiego kina dużo więcej zapomnianych wydarzeń i osób. Mamy nadzieję, że uda nam się w przyszłości natrafić na ich ślady. Na pewno nie przestaniemy śnić!".

Wernisaż wystawy odbędzie się w piątek (14.01), o godz. 18.00 w Miejskim Domu Kultury - Dom Środowisk Twórczych w Łomży - Galeria Pod Arkadami (Rynek Miejski ul. Farna 1).
Wstęp jest wolny! Wystawa będzie czynna od 14 do 31 stycznia w godz. 9.00-17.00.

Kto pojawia się na zdjęciach?

- aktorka Magdalena Warzecha wcieliła się w Minę Bern, urodzoną w 1911 r. w Bielsku Podlaskim polsko-amerykańską aktorkę teatralną i filmową oraz śpiewaczkę żydowskiego pochodzenia

- aktor Adam Woronowicz to Charlie Chaplin piszący list do Dzigi Wiertowa po premierze jego filmu "Entuzjazm Donbasu"

- aktorka Julia Sacharczuk to aktorka i artystka kabaretowa Hanna Bielicka. Bielicka po I wojnie światowej zamieszkała w Łomży, gdzie ukończyła żeńskie gimnazjum im. Marii Konopnickiej i gdzie mieszkała przez prawie całe dwudziestolecie międzywojenne. Przez całe życie była silnie związana z miastem i jego środowiskiem kulturalnym

- aktorka Monika Buchowiec wcieliła się w Miriam Kressin, urodzoną w 1910 r. w Białymstoku polsko-amerykańską aktorkę teatralną i filmową żydowskiego pochodzenia, okrzykniętą Pierwszą Damą Teatru Jidysz

- aktorzy Paweł Chomczyk i Dagmara Sowa to Juliusz Adler w tańcu z Polą Negri. Juliusz Adler, polski aktor żydowskiego pochodzenia, urodził się w 1880 r. w Białymstoku i zasłynął głównie z ról w przedwojennych żydowskich filmach i sztukach teatralnych w języku jidysz. Po emigracji do Stanów Zjednoczonych zagrał w kilku hollywoodzkich produkcjach

- reżyserka filmów animowanych Ewa Borysewicz to Esther Gorintin, francuska aktorka urodzona w 1913 r. w Sokółce, w żydowskiej rodzinie. Esther zadebiutowała w filmie w wieku 85 lat

- reżyser Piotr Dylewski wcielił się w Israela Beckera, urodzonego w 1917 r. w Białymstoku aktora teatralnego i filmowego, reżysera, scenarzystę i malarza

- aktor Paweł Małaszyński to Piotr Lebiedziński, urodzony w 1860 r. w Sokółce pionier światowej i polskiej kinematografii (i polskiego przemysłu fotochemicznego), inżynier, chemik, przedsiębiorca, wynalazca i konstruktor

- niezależny filmowiec Wojciech Koronkiewicz wcielił się w pochodzącego ze Lwowa Józefa Blicharskiego, fotografa, wynalazcę, malarza i pedagoga, który w 1920 r. przyjechał do Białegostoku, gdzie zaprojektował i zbudował jeden z pierwszych w Polsce aparatów kinematograficznych

- didżej Jędrzej "Dtekk" Dondziło to taper grający do filmów w białostockim kinie Modern, które powstało jeszcze w czasach cara i było bardzo nowoczesne

- aktorzy Sylwia Janowicz-Dobrowolska i Ryszard Doliński oraz wykładowca i tłumacz Piotr Doliński jako Froma, Mosze i Benjamin Wajnsztadt – właściciele słynnego kina Apollo, które istniało przed wojną w Białymstoku

- filmowiec, fotograf i artysta wizualny Kobas Laksa w roli Kapitana Legionów Michała Łazowskiego, postaci z filmu "Mogiła nieznanego żołnierza" (1927 r.), w którym po raz pierwszy na ekranie pokazano Białystok

- reżyser i artysta wideo Maciej Szupica wcielił się w Lechosława Marszałka, urodzonego w 1922 r. w Suwałkach reżysera i scenarzystę filmów animowanych, twórcę kultowego "Reksia"

- syn Maćka, Kostek Szupica, to mały Andrzej Wajda. Ten jeden z najwybitniejszych polskich reżyserów, nagrodzony m.in. Oscarem, Złotym Niedźwiedziem, Cezarem i Złotym Lwem urodził się w 1926 r. w Suwałkach i tam spędził dzieciństwo

- wokalistka i reżyserka teledysków Joanna Zubrycka / Miss God jako Wiera Gran, urodzona przypuszczalnie w Białymstoku w 1916 r. polska piosenkarka, aktorka kabaretowa i filmowa pochodzenia żydowskiego

- filmowcy niezależni Marek Włodzimirow, Irek Prokopiuk i Paweł Nazaruk (ex Grupa Dracha) jako słynni bracia Kaufman: Denis (reżyser Dziga Wiertow), Boris (operator filmowy, zdobywca Oscara i Złotego Globu) i Michaił (operator filmowy i fotograf)

- filmowiec, twórca animacji i wideoklipów Krzysztof Kiziewicz w roli Michaiła Kaufmana, urodzonego w 1897 r. w Białymstoku operatora filmowego i fotografa, w swoich pracach wyróżniającego się wieloma innowacyjnymi technikami

- aktorka Paula Gogol jako Nora Ney, wielka gwiazda przedwojennego kina, urodzona w 1906 roku we wsi Sielachowskie (lub w Wasilkowie), w Białymstoku spędziła młodość i stąd wyruszyła na podbój stolicy

- reżyser, satyryk i aktor kabaretowy Krzysztof Szubzda wcielił się w Antoniego Różyckiego, urodzonego w 1885 roku w Augustowie aktora teatralnego i filmowego. Antoni Różycki należał do grona najsłynniejszych amantów, "pierwszych kochanków" i "salonowych lwów" polskiej sceny

- niezależny filmowiec, historyk i dziennikarz Tomasz Wiśniewski oraz zawodnicy z klubu Strzelec Białystok Choroszcz – Retro Liga (Mistrz Polski Retro Ligi 2021). W 1924 r. właściciele białostockiego kina Modern wynajęli operatora, aby sfilmował wyczyny białostockich futbolistów w meczu przeciwko Makabi Brno.