Walka o życie. 80. rocznica wybuchu powstania w getcie białostockim

Fot: Anna Kulikowska

Tragedia mieszkańców Białegostoku

Getto białostockie dla ludności żydowskiej zostało zorganizowane przez niemieckie władze okupacyjne 26 lipca 1941 r. To tam stłoczono ponad 40 tys. Żydów z Białegostoku i okolic. Ostatecznie zlikwidowano je w dniach 16-20 sierpnia 1943 r. Getto było otoczone ogrodzeniem, zakończonym drutem kolczastym. Główna brama do dzielnicy żydowskiej znajdowała przy ul. Kupieckiej w pobliżu skrzyżowania z ul. Lipową. Inne bramy mieściły się przy ul. Jurowieckiej 4 oraz na rogu ul. Fabrycznej i placu Wyzwolenia. Getto obejmowało swoim zasięgiem m.in. ówczesne ulice: Białą, Białostoczańską, Chmielną, Ciepłą, Częstochowską, Giełdową, Górną, Grajewską, Jurowiecką, Kosynierską, Książęcą, Kupiecką, Nowogródzką, Nowy Świat, Piotrkowską, Polną, Różaną, Smolną, Szlachecką, Wąską, Żydowską oraz części ulic Częstochowskiej, Fabrycznej, Grajewskiej i Żytniej.

Gdy Niemcy przystąpili do likwidacji getta, w lutym 1943 r. zamordowali na miejscu 800 osób, zaś do obozu w Treblince wysłali 10 tys. osób. 15-16 sierpnia tego samego roku podczas ostatecznej likwidacji, w getcie wybuchło powstanie. Większość bojowników i bojowniczek żydowskich straciło swoje życie w nierównej walce.

Białystok pamięta!

Obchody okrągłej rocznicy wybuchu powstania w getcie białostockim rozpoczną się już w czerwcu i potrwają do połowy sierpnia.

- Obchodzimy rocznicę smutnych wydarzeń 1943 r. Pamiętamy także o dniach takich jak 27 czerwca – rocznica spalenia Wielkiej Synagogi. 26 lipca odsłonimy tablicę wmurowaną w chodniki w miejscach głównych bram getta w jego pierwotnych granicach. Główne obchody będą miały miejsce 16 sierpnia. Zapraszamy wielu gości, także ze Stanów Zjednoczonych. Zostanie wmurowanych 5 kamiennych tablic, poświęconych rodzinie Samuela Pisara. Będzie to chodnik przy budynku przy ul. Dąbrowskiego 20, w tej kamienicy urodził się Samuel Pisar. O godz. 20:30 zapraszamy wszystkich na Rynek Kościuszki, gdzie odbędzie się plenerowy spektakl "Skrzypek na dachu" Teatru Żydowskiego z Warszawy. 20 sierpnia zapalimy światło pamięci na torach kolejowych w pobliżu dawnego Dworca Poleskiego – zachęcał podczas konferencji prasowej prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski.

Tadeusz Truskolaski podkreślał, że niezwykle ważna jest pamięć o osobach, które wówczas walczyły, walczyły o godną śmierć.

- Powiem kilka słów, jako Polak i powiem kilka słów jako Żyd. Jako Polak powiem tyle, że każdy z nas ma ojczyznę i swoją małą ojczyznę. W istocie rzeczy, nie ma wielkiej miłości do ojczyzny, poza miłością, która zaczyna się od miłości do tej małej ojczyzny. To może być więź, rodzina, miasteczko, lokalna miejscowość i z niej wychodzi wielka idea, jaką jest patriotyzm. Dzieje są różne. Jeżeli stało się tak, jak się stało i wymazujemy jakieś karty z przeszłości, to jesteśmy sami bardziej ubodzy. Jest to bogate i trzeba to brać, tak jak jest, co nie oznacza akceptować wszystko, co było. Lecz należy brać to tak, jak było. I tak było z wielką, bogatą historią Białegostoku. Wydaje mi się, że macie swoich lokalnych historyków, czego nie mają inne małe ojczyzny - mówił Marian Turski, przewodniczący Komitetu Honorowego do spraw Obchodów 80. rocznicy Powstania w Getcie Białostockim. - Powstanie w getcie białostockim jest w cieniu powstania w getcie warszawskim. Podobnie jak wiele innych wydarzeń zbrojnego oporu. Stąd wydaje mi się, że jest obowiązek lokalnej prasy, to jest część własnej tradycji, którą należy wyciągać. To jest coś, z czego Białystok może być dumny. Jako Żyd wiem o tym, że jest nas za mało, aby pielęgnować nasze groby, nasze cmentarze. Bez pomocy nie-Żydów nie damy rady. Liczymy na to, że pokolenia następne wezmą na siebie współciężar, a w istocie rzeczy główny ciężar noszenia tej pamięci - dodał Marian Turski.

Marian Turski zaznaczył także, że jako Żyd jest ogromnie wdzięczny osobom, które tę pamięć pielęgnują.

- I mogę czuć się solidarny z tymi, którzy są solidarni ze mną - podsumował Marian Turski.

W programie obchodów wiele wydarzeń

II wojna światowa zabrała żydowskich współmieszkańców Białegostoku, o czym wspomniał Przemysław Tuchliński, zastępca prezydenta Białegostoku.

- Będziemy mieli ponad 30 różnego typu wydarzeń, 1 festiwal, 10 wystaw, 2 spektakle, 4 koncerty, 2 spacery historyczne, 6 spotkań z książką, 1 konferencję naukową, musical. Te wydarzenia kulturalne będą towarzyszyły przez najbliższe dni i miesiące wszystkim obchodom związanym z 80. rocznicą wybuchu powstania w getcie białostockim. Podczas tych wydarzeń będziemy chcieli pokazywać to, czego już nie ma w Białymstoku, szczególnie zwracając uwagę na tych, którzy mieszkali i pracowali w mieście i zginęli tylko dlatego, że w ramach totalitarnego ustroju nazistowskich Niemiec, nie mogli istnieć i żyć – podkreślał Przemysław Tuchliński. - Chcemy zwracać uwagę na wszystkich mieszkańców Białegostoku, na ich życie, historię i wkład w rozwój Białegostoku, który przekreśliła II wojna światowa.

Jak mówiła dyrektorka Galerii im. Sleńdzińskich, Jolanta Szczygieł-Rogowska, po tak wielu mieszkańcach miasta, pozostało tak niewiele.

- Wiele instytucji kultury włączyło się, aby wspólnie opowiedzieć tę historię. Trzecie pokolenie białostoczan buduje swoją tożsamość, pyta o swoją historię, zapytało poprzednich mieszkańców Białegostoku, kto tu żył. Opowiedzenie historii getta jest niezwykle trudne. Ale dzięki ostatnim badaniom i znaleziskom, udaje nam się opowiedzieć o tym, co się tu wydarzyło, co się wydarzyło wśród zwykłych ludzi. W getcie nie byli tylko białostoczanie, tam znaleźli się uciekinierzy z całej Polski. My jako Galeria opowiemy o historii kopistów, malarzy, którzy zamknięci w pracowni plastycznej, tworzyli wspaniałe kopie za życie. O tej historii opowiedział mi jeszcze Izaak Celnikier, którego zdążyłam odwiedzić przed śmiercią, a mówił on "Żyję po to, aby opowiadać, po to aby pamiętać".

Szczegółowy program:
80. rocznica Powstania w Getcie Białostockim