- Kościół parafialny pw. św. Krzyża w Przytułach, wpisuje się do rejestru zabytków nieruchomych województwa podlaskiego w szczególności ze względu na wartości historyczne: osobę projektanta – arch. inż. Stanisława Bukowskiego oraz zachowane wartości artystyczne zawarte w bryle budynku i dyspozycji elewacji, potwierdzone autentycznością substancji, funkcji i formy – informuje prof. dr hab. Małgorzata Dajnowicz podlaska konserwator zabytków.
Jak przypomina Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, Stanisław Bukowski urodził się 21 stycznia 1904 r. w Rypnie. W 1933 r. ukończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. W 1936 r. przeniósł się do Wilna, gdzie pracował w Miejskim Biurze Urbanistycznym pod kierunkiem prof. Romualda Gutta. Zajmował się przede wszystkim architekturą przestrzeni, projektowaniem obiektów użyteczności publicznej oraz budynków willowych. Brał udział w pracach nad korektą układu miejskiego w Wilnie wraz z Placem Katedralnym oraz przy aranżacji wnętrza krypty – mauzoleum w katedrze wieleńskiej.
Na początku 1945 r. wraz z małżonką Placydą Siedlecką osiedlili się w Białymstoku. Zawodowo objął kierownictwo prac przy ukończeniu kościoła św. Rocha. Zaprojektował również kościoły w Chodorówce, Niemyjach Nowych, białostockiej dzielnicy Dojlidy czy Grannem. Opracował plany obiektów użyteczności publicznej: Narodowego Banku Polskiego w Białymstoku, Hotelu Miejskiego przy ul. Lipowej, gmachu Komitetu Wojewódzkiego PZPR.
Bliską jego sercu była przede wszystkim architektura zabytkowa. Współpracował z ówczesnym Generalnym Konserwatorem Zabytków – Janem Zachwatowiczem w realizacji powojennego programu odbudowy zabytków. W 1948 r. objął kierownictwo Pracowni Konserwacji Zabytków Architektury. Brał udział w pracach odbudowy cennych XVIII wiecznych obiektów Białegostoku: pałacu Branickich, pierzei rynkowych, klasztoru Sióstr Miłosierdzia, letniej rezydencji oraz kościoła w Choroszczy. Uczestniczył w odbudowie zespołu poklasztornego w Wigrach, kościoła w Goniądzu oraz pracach rekonstrukcyjno-konserwatorskich w pałacu Archimandrytów w Supraślu. Zmarł 1 marca 1979 r., został pochowany na cmentarzu św. Rocha w Białymstoku.
Kościół pw. św. Krzyża w Przytułach wzniesiono w latach 1950–1960. Świątynia jest murowana z łamanego kamienia i cegły na rzucie prostokąta, z niewielkim transeptem. Od zachodu zawiera prezbiterium o szerokości nawy głównej, zamknięte trójbocznie. Po jego obu stronach umieszczono dwukondygnacyjne zakrystie na planie kwadratu. W aneksie północnym wmurowano kamień z wyrytą datą 1950 i monogramem projektanta – Stanisława Bukowskiego. Nad otworem drzwiowym znajduje się płycina w formie schodkowego szczytu, powyżej kwadratowe okno wypełnione witrażem. Od zachodu korpus główny kościoła zwieńczono otynkowanym schodkowym szczytem i sygnaturką. Na posadzce w części nawowej znajdują się płytki ceramiczne w geometryczne wzory w kolorze czarnym, białym oraz szarym.
- Architektura kościoła reprezentuje wysoki poziom artystyczny, wynikający z modernistycznej formy, która w sposób dość wyraźny nawiązuje do stylów historycznych – architektury romanizmu i gotyku – łamanym kamieniu, w dość przysadzistych proporcjach obiektu, jego planie oraz addycyjności bryły. Wnętrze skomponowane w postaci hali oraz "schodkowe" szczyty przywodzą na myśl elementy zaczerpnięte z architektury gotyku. Dominującym elementem dekoracyjnym kościoła w Przytułach jest "motyw schodkowy" zastosowany w szczytach, blendach, zwieńczeniu portalu, naczółkach trójbocznie zamkniętych otworów okiennych. Kościół stanowi cenny w skali regionu i kraju modernistyczny obiekt sakralny. Ponadto użyty materiał oraz usytuowanie kościoła na wysokim wzgórzu nadaje świątyni walor malowniczości. Nie miałam żadnych wątpliwości, iż kościół p.w. Św. Krzyża w Przytułach powinien znaleźć się w rejestrze zabytków województwa podlaskiego – informuje prof. dr hab. Małgorzata Dajnowicz.
ewelina.s@bialystokonline.pl
