Nowa publikacja Muzeum Wojska - korespondencja jeńca wojennego

Fot: Materiały prasowe/Muzeum Wojska

Feliks Ksawery Chmielewski (1894-1964) był żołnierzem, a następnie oficerem armii rosyjskiej, I Korpusu Polskiego w Rosji oraz Wojska Polskiego. W latach 1936-1939 mieszkał z rodziną w Białymstoku, gdzie pełnił stanowisko dowódcy III. batalionu 42. pułku piechoty. W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku trafił do niewoli niemieckiej i przebywał kolejno w Stalagu IA w Stablack, Oflagu XVIIIA w Lienz i Oflagu IIC w Woldenbergu. Pozyskany do zbiorów Muzeum w 2002 roku zespół sześćdziesięciu sześciu listów i kart pocztowych Chmielewskiego z obozu w Woldenbergu to niezwykłe źródło historyczne, a przedmiotem badań mogą być treść, język, ale również układ graficzny dokumentów i stemple pocztowe.

Z tego względu w publikacji zachowano oryginalną pisownię, zarówno jeśli chodzi o ortografię, interpunkcję czy przeniesienia; zachowano również przekreślenia tekstu. Równie wiernie utrzymane zostały skróty stosowane przez autora.

- Korespondencja majora Chmielewskiego to przykład tzw. literatury dokumentu osobistego, otwierającego czytelnika na zderzenie z przeszłością z bardzo konkretnej perspektywy. Pisane systematycznie przez kilka lat listy i karty pocztowe pozostawały dla mężczyzny jedynym narzędziem komunikowania się z bliskimi. Szukając słowa, które najlepiej oddaje ich istotę, przychodzi mi na myśl "pustka". Wynikająca z nieobecności adresata, samotności nadawcy, świadomości utraty wolności, nieznanej przyszłości a przede wszystkim z ciągłej troski o żonę i dzieci. Jest w nich również pustka stanowiąca efekt działalności obozowej cenzury (mężczyzna wielokrotnie zaznacza: "[…]Dużo by było napisać, lecz nie można, bo cenzura stoi na przeszkodzie") oraz limitujących ilość tekstu specjalnych formularzy - mówi Marcin Koziński z Muzeum Wojska w Białymstoku.

Listy i karty pocztowe Chmielewskiego uzupełnia obszerny biogram oficera (opracowany na podstawie dokumentów znajdujących się w Centralnym Archiwum Wojskowym Wojskowego Biura Historycznego), kilkadziesiąt fotografii z czasu jego służby m.in. w 96. Omskim Pułku Piechoty, Korpusie Ochrony Pogranicza czy 42. Pułku Piechoty im. Generała Jana Henryka Dąbrowskiego oraz historia i charakterystyka Oflagu IIC w Woldenbergu.

Z rzeczy nieoczywistych – w książce znalazły się także obszerne fragmenty analizy psychograficznej, przeprowadzonej w marcu i kwietniu 2021 roku (na próbie dwudziestu dokumentów) przez Karolinę Gorzkowską – grafologa, psychografologa, lingwistę kryminalistycznego i ekspertkę w zakresie badania pisma ręcznego i dokumentów. Nadzór merytoryczny nad jej pracą sprawowała Naczelna Rada Pismoznawcza.

Fragment listu z 20 lipca 1942 roku:

Droga Kochana Daneczko! Czas szybko leci, za miesiąc będzie już trzy lata jak Was odprowadzałem na dworzec w Białymstoku. Jest to tak dawno i tak niedawno. Byłaś małą dziewczynką i ażeby się ze mną pożegnać właziłaś na ławkę w wagonie. Teraz jesteś już duża. A to wszak tylko trzy lata. Teraz nie raz myślę, co robisz w tej chwili? Co będziesz robić za parę lat i jak się losy ułożą? A czas biegnie nieubłaganie szybkimi krokami naprzód. Wszystko co było minęło bezpowrotnie. Dlatego Daneczko pomagaj Mamusi jak możesz i bądź dla niej dobrą i posłuszną […].