W związku z tym, że materiały dotyczyły planów budowy pomnika Ludwika Zamenhofa, postanowił skontaktować się z Centrum im. Ludwika Zamenhofa.
- Po przejrzeniu zawartości teczki, postanowiliśmy temat poszerzyć – mówi Anna Talarczyk z CLZ.
Historia pewnej teczki
- W teczce znajdował się projekt architekt Heleny Sawczuk-Nowary z 1965 roku – wspomina Sebastian Wicher.
Pierwsze kroki skierował do Biura Kultury Urzędu Miejskiego i tam ustalono, że najlepszym miejscem na wystawę poświęconą budowie pomnika będzie Centrum im. Ludwika Zamenhofa. Warto jednak przedstawić całą – również międzywojenną – historię upamiętnienia twórcy esperanto.
Nie od razu pomnik zbudowano
Historyczną "obudową" zajął się Wiesław Wróbel, który przypomniał, że pomnik Zamenhofa na skwerze przy Malmeda ustawiono w 1973 roku. Jego autorem jest Jan Kucz. Dzieje pomnika sięgają jednak znacznie wcześniej. Zachowało się niewiele archiwaliów, ale bezcenną kopalnią wiedzy jest międzywojenna prasa.
- Inicjatywy upamiętnienia Ludwika Zamenhofa pojawiały się już od 1919 roku – opowiada historyk. – Wtedy ulicy Zielonej, nazywanej przez krótki czas Jatkową, z inicjatywy Jakuba Szapiro nadano imię Zamenhofa. W 1927 roku na domu Zamenhofa odsłonięto pamiątkową tablicę.
Rok 1931 przyniósł projekt budowy pomnika w formie ogromnej, bo mierzącej 12 m wysokości, Wieży Babel. Pomysł upadł ze względów finansowych. Kolejne próby pojawiły się po wojnie. W 1959 roku z okazji setnej rocznicy urodzin Zamenhofa ogłoszono konkurs na pomnik. Wygrały trzy projekty, rozpoczęto nawet zbiórkę pieniędzy na realizację jednego z nich. Koszty zaważyły jednak na tym, że w rodzinnym mieście twórcy esperanto stanął pomnik w formie popiersia na granitowej kolumnie.
Niecodzienna wystawa i książka
Historię budowy pomnika Zamenhofa przybliży wystawa w CLZ, której wernisaż zaplanowano 7 grudnia o godz. 17. Wystawa "Pomnik Ludwika Zamenhofa w Białymstoku. Projekty i realizacje 1919-1973" organizowana jest w nietypowym miejscu, bo... na klatce schodowej Centrum Zamenhofa. Barwną historię budowy pomnika Zamenhofa przedstawi historyk Wiesław Wróbel.
W kwietniu przyszłego roku planowana jest książka Wiesława Wróbla "Nie od razu pomnik zbudowano", prezentująca historię planów i realizacji budowy pomnika Ludwika Zamenhofa oraz tablic pamiątkowych na tle białostockiego ruchu esperanto.
anna.d@bialystokonline.pl
