Jodła pospolita z Puszczy Białowieskiej pod okiem naukowców z PB

Fot: Konrad Wilamowski / PB

Projekt "Ocena selekcyjna, chemotaksonomiczna i genetyczna jodły pospolitej w drzewostanach nieznanego pochodzenia oraz na rodowej plantacji zachowawczej z rezerwatu "Tisovik" w celu stworzenia bazy nasiennej dla Puszczy Białowieskiej" stanowi wspólną inicjatywę między Politechniką Białostocką a Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, skupioną na badaniach i ochronie jodły pospolitej w Puszczy Białowieskiej.

Głównym celem projektu jest przeprowadzenie szeroko zakrojonych badań obejmujących ocenę selekcyjną, chemotaksonomiczną oraz genetyczną populacji jodły pospolitej w Puszczy Białowieskiej. Gatunek ten, w wyniku zmian klimatycznych podczas Małej Epoki Lodowcowej, utracił dogodne warunki do naturalnego rozwoju na tym obszarze. W związku z tym, istnieje potrzeba ocalenia i zachowania zasobów genetycznych tego cennego drzewa.

Na terenie Puszczy, po stronie białoruskiej, zachowało się jedynie jedno stanowisko autochtonicznej jodły, stanowiącej unikatową pozostałość pierwotnych ekosystemów. Dzięki wcześniejszej inicjatywie profesora Adolfa Korczyka, udało się utworzyć plantację zachowawczą autochtonicznej jodły w polskiej części Puszczy, pod opieką Nadleśnictwa Hajnówka. Ta plantacja stanowi obiekt badawczy stanowiący jedno z fundamentów realizowanego projektu, będącego źródłem zrazów przy tworzeniu szczepów.

Kluczowym elementem projektu jest utworzenie plantacji nasiennej dla badanej populacji jodły, która pełnić będzie funkcję rodzaju banku nasion o najwyższej wartości genetycznej w warunkach ex-situ. Pozwoli to na ochronę i zachowanie zasobów genetycznych jodły pospolitej. W pierwszej fazie projektu, naukowcy z uczelni przeprowadzą selekcję najlepszych okazów (prototypów drzew doborowych) na podstawie różnych cech, takich jak wysokość i grubość pnia, kształt i długość korony oraz gęstość drewna. Następnie przeprowadzą badania genetyczne, które pozwolą dokładnie wyodrębnić najlepsze genotypy z wybranych fenotypów.

Wyselekcjonowane okazy jodły będą krzyżowane na plantacji nasiennej, co pozwoli na zachowanie bogactwa genetycznego puszczańskiej populacji dla przyszłych pokoleń. W ten sposób możliwe będzie tworzenie nowych, produktywnych i odpornych drzewostanów, które będą w pełni przystosowane do zmieniających się warunków klimatycznych.

Projekt ten ma ogromne znaczenie dla ochrony i zachowania jodły pospolitej w Puszczy Białowieskiej, ale może również stanowić cenny wkład w globalne działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej oraz adaptacji drzewostanów do zmieniającego się klimatu.

– Celem projektu jest stworzenie plantacji nasiennej jodły, co zagwarantuje zachowanie puli genowej autochtonicznej jodły pospolitej i pozwoli na utworzenie unikalnej bazy nasiennej niezbędnej w efektywnej hodowli lasu – wyjaśnia prof. Aleh Marozau z Wydziału Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej. – Oczywiście na efekty musimy poczekać kilka lat, ale mam nadzieję, że dzięki tej plantacji otrzymamy wysokojakościowe nasiona jodły pospolitej na potrzeby Lasów Państwowych. Przy czym chodzi nie tylko o Puszczę Białowieską, ale i inne Nadleśnictwa Polski prowadzące gospodarczą działalność w szerokim zakresie. Dzięki plantacji będziemy mogli spróbować zastąpić w przyszłości te gatunki, które zanikają w ekosystemach leśnych, jak na przykład świerk - dodaje.

Projekt realizowany jest od maja 2023 r. i będzie prowadzony przez okres 36 miesięcy. Obecnie trwają poszukiwania terenu do założenia plantacji oraz prace szkółkarskie, polegające głównie na hodowli podkładek do szczepień i produkowaniu materiału sadzeniowego dla przyszłych naukowych i praktycznych działań. Kluczowe jest dopasowanie powierzchni plantacji do wymagań ekologicznych tego gatunku drzewa i przygotowanie w odpowiedniej ilości dobrej jakości szczepów prototypów drzew doborowych.

W planach naukowców z Politechniki Białostockiej są kolejne projekty badawcze nad wybranymi gatunkami drzew, które poza naturalnym zasięgiem, mają obecnie dobre warunki do wzrostu, co potwierdzają wstępne badania na terenie północno-wschodniej Polski.