Białystok pamięta. Obchody rocznicy akcji likwidacyjnej getta

Fot: Anna Kulikowska

Od lewej: G. Dworakowska, P. Tuchliński, J. Szczygieł-Rogowska

Trudna i bolesna historia

Likwidacja białostockiego getta jest utożsamiana przede wszystkim z datą 16 sierpnia 1943 r., kiedy to miało także miejsce brutalne stłumienie powstania w jego obrębie. Jednak pierwsze działania likwidacyjne zaczęły się już pół roku wcześniej.

W lutym 1943 r. władze okupacyjne zawarły umowę z Judenratem (radą żydowską w getcie utworzoną przez Niemców), na mocy której do obozów zagłady miano wywieźć 6300 Żydów. 5 lutego 1943 r. o czwartej rano jednostki żandarmerii, gestapo i policji żydowskiej rozpoczęły przeszukiwania terenu getta, wyłapując osoby do wywózki. Byli to bezrobotni, biedota oraz uchodźcy z innych miast.

Akcja ta trwała tydzień, a w jej wyniku na miejscu rozstrzelano około tysiąca ludzi, natomiast do obozu w Treblince wywieziono 12 tys. Żydów.

80. rocznica likwidacji getta białostockiego

Białystok, chcąc upamiętnić te krwawe wydarzenia w najbliższą niedzielę rozpoczyna obchody 80. rocznicy likwidacji getta.

- 5 lutego 1943 r. Niemcy rozpoczynają akcję likwidacyjną getta białostockiego. Od 5 lutego do 12 lutego 80 lat temu w pięciu transportach wywieziono ok. 12 tys. białostoczan żydowskiego pochodzenia. To są dramatyczne chwile, które zostały upamiętnione w pamiętniku Dawida Szpiro. 8 lutego na bramie zostaje powieszony Icchak Malmed, który sprzeciwia się tym działaniom – przywoływał historię Przemysław Tuchliński, zastępca prezydenta Białegostoku.

Tuchliński zachęca wszystkich mieszkańców do udziału w obchodach.

- Główne uroczystości będą miały miejsce 5 lutego o godz. 18:00, na Placu im. Mordechaja Tenenbauma, ale wcześniej o 17:30 spotykamy się przy ul. Jurowieckiej, gdzie stała jedna z dwóch bram do getta białostockiego. Przejdziemy w zadumie na plac im. Tenenbauma, aby uczcić mieszkańców Białegostoku żydowskiego pochodzenia, którzy zostali stąd wywiezieni bądź zamordowani na miejscu. Chcemy mówić o tych tragicznych losach, wspominać żydowską społeczność Białegostoku, która miała wpływ na rozwój miasta przez lata poprzedzające II wojnę światową – dodaje Tuchliński.

Na placu im. Mordechaja Tenenbauma po przemarszu zostaną symbolicznie zapalone świeczki.

Wydarzenia w instytucjach kultury

Instytucje kultury także włączają się w obchody rocznicy likwidacji getta białostockiego.

- Białostocki Ośrodek Kultury wpisując się w obchody zaproponował w Centrum im. L. Zamenhofa wystawę "Świat utracony. Żydzi polscy. Fotografie z lat 1918–1939". Wystawa zawiera 100 fotografii, które przedstawiają historię miast i miasteczek żydowskich okresu międzywojennego, tzw. sztetli, życie mieszkańców, bożnice, które przetrwały lub nie przetrwały wojennej pożogi. Wernisaż odbędzie się 3 lutego o godz. 18:00. Natomiast 5 lutego o godz. 16:00 odbędzie się spotkanie autorskie z panem prof. Adamem Dobrońskim, który wydał książkę "Żydzi białostoccy. Karty pamięci". Książkę wydała Fundacja Sąsiedzi, a spotkanie poprowadzi jej prezes Andrzej Kalinowski. Narracja tej książki oparta jest na relacjach świadków historii – mówi Grażyna Dworakowska, dyrektorka Białostockiego Ośrodka Kultury.

Natomiast Galeria im. Sleńdzińskich zaplanowała czytanie fragmentów pamiętnika Dawida Szpiro w wykonaniu Teatru BaWiMo i grupy teatralnej "Lachlom – Marzenie" oraz koncert muzyki żydowskiej.

- Galeria im. Sleńdzińskich chce upamiętnić osoby, po których nie pozostało nic, czyli nie wiadomo, gdzie zginęły 5 lutego. Nie rejestrowano kobiet i dzieci. Nie wiemy, gdzie wiele białostoczanek zginęło. Marsz rozpoczniemy przy ul. Jurowieckiej o godz. 17:30. Przy dźwiękach muzyki ruszymy w kierunku ul. Waryńskiego, dotrzemy na dawny cmentarz żydowski, gdzie także 5 lutego 1943 r. odbyły się dantejskie sceny – przypomina dyrektorka Galerii, Jolanta Szczygieł–Rogowska.

Po marszu w Galerii przy ul. Waryńskiego 24 będzie można uczestniczyć w dalszych wydarzeniach upamiętniających dramatyczne losy białostockich Żydów. O godz. 19:00 zaplanowano czytanie performatywne "Pamiętnika" Szpiro przy dźwiękach muzyki współczesnej, inspirowanej tradycyjną muzyką żydowską w wykonaniu duetu ze Lwowa – Nata & Evgeny.

- II wojna światowa odebrała nam część tożsamości – stwierdziła Jolanta Szczygieł–Rogowska.

Więcej informacji o wystawie.

Program obchodów 5 lutego.