Wernisaż wystawy Witolda Stefana Zaczeniuka

ODKRYWANIE.
TWÓRCZOŚĆ WITOLDA STEFANA ZACZENIUKA (1918-1999)
Z PORTRETEM RODZINNYM W TLE

Wystawa przygotowana przez Muzeum Podlaskie w Białymstoku ze zbiorów instytucji i osób prywatnych. Kurator wystawy Sebastian Wicher.

Ekspozycja ukazuje dorobek pochodzącego z Białegostoku, zapomnianego artysty. Obok jego prac ze zbiorów prywatnych kolekcjonerów, w ramach ekspozycji zaprezentowano skomplikowane i zarazem fascynujące losy rodziny Zaczeniuków, związanej z Podlasiem co najmniej od czterech stuleci.
Prace Witolda Stefana Zaczeniuka w Białymstoku prezentowane są po raz pierwszy. Artysta stworzył zróżnicowany pod względem tematycznym zbiór posługując się technikami oleju na płótnie, gwaszu na papierze, dopełnionego akwarelą i tuszem. Inspirował się picassowskim kubizmem oraz ekspresjonizmem niemiecki. Wśród tematów jego malarstwa odnaleźć można pejzaż, martwą naturę i abstrakcję. Artysta obrazował aktualne mu czasy, pełne niepokoju i napięcia. Bliski był mu temat pozbawionego podmiotowości, zdeindywidualizowanego człowieka XX wieku.

Rodzina Zaczeniuków osiadła w Księżynie po 1880 roku, położonym nieopodal Białegostoku, po tym, jak Bernard Zaczeniuk, chłop z Koplan kupił uroczysko zwane wówczas Woroszyłowszczyzną. Obok nowo wybudowanej siedziby, wzniósł on nowoczesną cegielnię, dostarczającą materiał ceramiczny m.in. do budowy białostockiego kościoła farnego. Po jego śmierci majętność przejęli synowie: Seweryn, Jakub, Wojciech i Józef Antoni, zaś pod koniec lat 20. cegielnią zarządzał syn Jakuba – Józef, ojciec Witolda Stefana.
Powrócił on do Księżyna po okresie studiów we Lwowie i Petersburgu. W latach 1912-1922 był zatrudniony w przemyśle maszynowym i tekstylnym w Rosji. W Petersburgu brał czynny udział w życiu Polonii, m.in. jako członek Polskiej Narady Ekonomicznej, prowadzącej badania dotyczące ówczesnego położenia ekonomicznego Polski.
Po 1925 r. Józef przeprowadził się do Białegostoku, gdzie zamieszkiwał wraz z żoną Olgą i synami Witoldem i Jerzym w zachowanym do dziś domu przy ul. Artyleryjskiej 2. Wspólnie z Abramem Tyktinem założył przedsiębiorstwo budowlane “Mur”. Firma była jedną z najprężniej działających w regionie. Realizowała szereg inwestycji o charakterze użyteczności publicznej, m.in. w Białymstoku: Szpital Miejski im. Św. Rocha przy ul. Piwnej (1928-1933 r., ob. budynek „H” w zespole Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego im. Jędrzeja Śniadeckiego przy ul. Skłodowskiej – Curie 26), Dom Ludowy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (1933-1938, do roku 1939 jako Teatr Miejskim im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, ob. Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki przy ul. Elektrycznej 12), budynek ambulatorium w zespole zabudowań Misji Barbikańskiej (około 1935 r., ob. budynek nieużytkowany przy ul. Św. Rocha 25 A), Rzeźnia Miejska przy Szosie Żółtkowskiej (rozbudowa 1925 r., ob. nieistniejąca), Publiczna Szkoła Powszechna Nr 1 im. Juliusza Słowackiego przy ulicy Pałacowej 2 A (1927-1928, ob. III Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego przy ul. Pałacowej 2/1), a także Szkoła Powszechna w Księżynie (1933-1937, ob. Szkoła Podstawowa im. ks. Michała Sopoćki przy ul. Szkolnej 7 w Księżynie).
Ponadto, przedsiębiorstwo realizowało inwestycje o znaczeniu kluczowym dla przemysłu i obronności ówczesnej Polski, m.in.: zabudowania na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego (Huta Stalowa Wola), Państwowa Wytwórnia Prochu i Materiałów Kruszących w Pionkach, czy koszary Korpusu Ochrony Pogranicza w Sejnach (1933-1934, ob. Liceum Ogólnokształcące im. Szymona Konarskiego w Sejnach).
Do zaprojektowanych przez Józefa Zaczeniuka obiektów należą: dom rodzinny w Księżynie (1923, ob. dom nr 4 w Księżynie Kolonii) oraz zbliżony architektonicznie budynek plebanii w Niewodnicy Kościelnej (1927), a także kamienica Rocha Augustyna i Eugenii Kittów przy ul. Krasińskiego 8 w Białymstoku (1931).
Józef, obok prowadzenia przedsiębiorstwa, był niezwykle aktywnym działaczem na polu kultury i nauki, brał udział w akcjach filantropijnych i pracach licznych towarzystw społecznych i branżowych, m.in. jako: członek i wiceprezes Komitetu Okręgowego Polskiego Czerwonego Krzyża w Białymstoku , członek zarządu Stowarzyszenia Kupców Polskich, członek zarządu i wiceprezes Ligi Ochrony Powietrznej i Przeciwgazowej, przewodniczący Referatu Różnych Przemysłów i Robót Publicznych w Sekcji Pracy i przewodniczący Komitetu Gminnego w Gminie Białostoczek w ramach Wojewódzkiego Komitetu do Spraw Bezrobocia, członek komisji rewizyjnej Koła Miłośników Historii, Literatury i Sztuki oraz prezes Towarzystwa Przyjaciół Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta.
Energiczną działalność Józefa przerwał wybuch II wojny światowej. Okupanci odebrali Zaczeniukom rodzinną cegielnię. Józef wraz ze starszym synem Witoldem znalazł się w Warszawie, gdzie zginął w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego, zaś Olga z synem Jerzym powróciła do Księżyna, skąd w 1941 r. zostali wywiezieni na Syberię.
Witold Stefan, jak sam twierdził, był adoptowanym dzieckiem Józefa i Olgi. Przyszedł na świat w Petersburgu w 1918 r. w rosyjskiej rodzinie książęcej Oboleńskich, wywodzącej się z dynastii Rurykowiczów. Większość członków tego rodu została eksterminowana przez władze bolszewickie.
Tuż przed wybuchem wojny ukończył I Państwowe Liceum im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Białymstoku. Malarstwo studiował w ramach prywatnych kursów i samodzielnie w Paryżu. W trakcie zawieruchy wojennej przepadł jego wcześniejszy dorobek artystyczny.
Po wojnie osiadł w Warszawie. Tu działał aktywnie w Związku Polskich Artystów Plastyków oraz Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Utrzymywał się głównie ze sztuki użytkowej, wykonywał dekoracje w budynkach użyteczności publicznej, aranżował wystawy, projektował meble, a także szatę graficzną wielu książek. W latach 50. współpracował z wybitnym artystą Tadeuszem Gronowskim, zwanym „ojcem polskiego plakatu”, z którym wspólnie zrealizował m.in. część wystroju wnętrz Teatru Wielkiego w Warszawie. W 1958 r. doczekał się pierwszej monograficznej wystawy, zorganizowanej wespół z Gronowskim w warszawskiej Zachęcie.
W sposób szczególny przyjaźnił się z Tadeuszem Baruckim, białostoczaninem, znakomitym badaczem architektury i publicystą, krytykiem sztuki Ignacym Witzem, artystami Andrzejem i Jerzym Mierzejewskimi, Aleksandrem Łajzenem, Zygmuntem Stankiewiczem, również białostoczaninem, czy wydawcą Jerzym Kozłowskim.
W późniejszym okresie wycofał się z życia artystycznego, ograniczając się do malarstwa tworzonego głównie dla siebie i przyjaciół. Wśród licznych zainteresowań, szczególną uwagę poświęcał filozofii. Zmarł 17 lipca 1999 r. w Warszawie. Dziś jego dzieła znajdują się przede wszystkim w prywatnych kolekcjach w Polsce, Francji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych.
Młodszy syn Józefa i Olgi Zaczeniuków przyszedł na świat w 1926 r. Do 1939 r. ukończył dwie klasy Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Króla Zygmunta Augusta w Białymstoku. Po wywózce na Syberię, w wyniku formowania w 1943 roku I Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki na terytorium Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, został skierowany do Centralnej Szkoły Podchorążych pod Sielcami w pobliżu Riazania, gdzie 1 sierpnia 1944 r. otrzymał awans na podporucznika jako jeden z pierwszych 17 podchorążych w korpusie oficerów wojsk inżynieryjno - saperskich. Następnie w Firleju koło Lubartowa został przydzielony do formowania 4 Brygady Saperów 2 Armii WP, z którą wymaszerował do Warszawy. W lutym w wyniku prowadzonej w okolicach Otwocka akcji został ranny i zakończył szlak bojowy.
Od 1946 służył w 2 Pułku Saperów, stacjonującym w Kazuniu koło Modlina. W wyniku represji stalinowskich uznany został za „element obcy klasowo” i zwolniony z wojska.
W 1951 r. ukończył Wydział Mechaniczny Szkoły Inżynierskiej im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda w Warszawie. Następnie został zatrudniony jako kierownik lakierni w Fabryce Samochodów Osobowych na Żeraniu. Działał czynnie w warszawskim Automobilklubie Polskiego Związku Motorowego, m.in. jako organizator i uczestnik rajdów samochodowych. Dwukrotnie zdobywał tytuł mistrza w Rajdowych Samochodowych Mistrzostwach Polski: w roku 1955 w klasie VII (turystycznej) samochodem Citroen 11 oraz w 1958 w klasie III na Renault 4CV. W następnych latach pracował także w Wojewódzkiej Radzie Narodowej, w Polmozbycie oraz jako ekspert w Przemysłowym Instytucie Motoryzacji PIMOT. W marcu 1991 r. znany polski rajdowiec Sobiesław Zasada zaproponował mu objęcie stanowiska kierownika pierwszego w powojennej Polsce salonu Mercedes - Benz, mieszczącego się wówczas w parterze tzw. Domu bez Kantów przy ul. Krakowskie Przedmieście. Zmarł 9 sierpnia 2009 r. w Józefowie pod Warszawą.

Szersze informacje na temat historii rodziny Zaczeniuków oraz ich majątku w Księżynie zawarto w towarzyszącym wystawie obszernym katalogu, opracowanym przez jej kuratora Sebastiana Wichra, konserwatora – zabytkoznawcę, na co dzień pracownika Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku, we współpracy z Katarzyną Karpińską, historyk sztuki z Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego w Białymstoku.

Wernisaż 13 marca 2015 r . o godz. 18.00
Wystawa eksponowana będzie w białostockim Ratuszu do 17 maja 2015 r.