Sputnik Photos. Stracone terytoria. Nowy koniec

Sputnik Photos
Stracone terytoria. Nowy koniec

Otwarcie: 3 marca (piątek), godz. 18.00

Archiwum Straconych terytoriów składa się z kilku tysięcy fotografii wykonanych w latach 2008–2016 na terenie byłych republik Związku Radzieckiego przez grupę Sputnik Photos, w której współpracują ze sobą: Andrej Balco, Jan Brykczyński, Andrei Liankevich, Michał Łuczak, Rafał Milach, Adam Pańczuk i Agnieszka Rayss. Zdjęcia z archiwum podpisywane są kolektywnie, a sam zbiór traktowany jest jako konceptualny „model do składania”, w różnych konfiguracjach prezentowany w postaci wystaw, wykładów i książek. W ostatnim czasie w oparciu o archiwum ukazał się ilustrowany leksykon [Niekompletny] spis rzeczy (2016) oraz fotobook Fruit Garden (2017).

Obszerne archiwa fotograficzne, do jakich zalicza się zbiór Sputnik Photos, pozwalają na konstruowanie niemal dowolnych wypowiedzi – podlegają one rekonfiguracjom, przetasowaniom, a ich znaczenia są ruchome. Fotografie wybrane na wystawę Nowy koniec w Galerii Arsenał posłużyły do sformułowania narracji o jednoznacznie ostrzegawczym i ekologiczno-politycznym tonie. Przyjęta tu futurologiczna perspektywa zakłada wprowadzenie czasu geologicznego (opisującego procesy skałotwórcze), a więc porzucenie czasu mierzonego życiem pojedynczego człowieka. To ćwiczenie z wyobraźni – spojrzenie na archiwum fotograficzne, jakie mogłoby istnieć w przyszłości, za kilkaset, a może nawet kilka tysięcy lat – pozwala uchwycić ten zbiór jako proroctwo, ujrzeć go przez pryzmat pełzającej katastrofy, która wcześniej czy później dosięgnie ludzką populację, eksploatującą złoża naturalne, dewastującą środowisko i eksterminującą kolejne gatunki (łącznie z własnym). Jest to zestaw hipotetycznych „pocztówek” wysłanych do nas z czasów, które nastąpią po antropocenie, czyli epoce geologicznej zdominowanej ekspansywną działalnością Homo sapiens.

Z kilku tysięcy fotografii znajdujących się w archiwum Sputnik Photos wybranych zostało nieco ponad sto zdjęć. Zarysowano za ich pomocą trzy obszary tematyczne. Pierwszy z nich dotyczy pejzażu zmodyfikowanego przez działalnoś przemysłową, wydobywczą czy militarną człowieka. Prace te wpisują się najpełniej w tradycję fotografii pejzażowej, najbliżej jest im także formalnie do dokumentacji klasycznych dzieł sztuki ziemi z lat 70. ubiegłego wieku (w obu wypadkach mamy do czynienia z ingerencją w krajobraz w skali makro) czy też naukowych zbiorów amerykańskiego Center for Land Use Interpretation. Druga grupa (zaprezentowana jako pokaz slajdów) koncentruje się na romantycznym i apokaliptycznym motywie ruiny: są to ślady działalności człowieka manifestujące się w postaci porzuconej, zdanej na entropię architektury, materiałów budowlanych, ogrodzeń, mostów, trakcji elektrycznej, ogródków działkowych, infrastruktury drogowej etc. Ostatni obszar to przedmiot (proteza, model, zabawka, pomoc naukowa, rekwizyt), traktowany jako „materiał dowodowy” będący pozostałością po mniej lub bardziej niezrozumiałych z perspektywy przyszłości aktywnościach ludzkich, takich jak operacja chirurgiczna, taniec, ćwiczenia pedagogiczne, rzeźbiarstwo i wiele innych. W tej kategorii znajduje się m.in. zespół fotografii związanych z badaniami nad radioaktywnością i próbami nuklearnymi w Kazachstanie. Inne zdjęcie – model edukacyjny ze szkoły szachowej przy Centrum Heydara Aliyeva w azerbejdżańskim Xırdalanie – wyeksponowane zostało na terenie budynku Uniwersytetu w Białymstoku.

Ostatnią fotografię, będącą przypisem do wystawy (czy też erratą – zważywszy na niemal zupełne wykluczenie figury ludzkiej z narracji ekspozycji), wykonaną w 2013 roku w gruzińskim ośrodku dla uchodźców z Osetii Południowej, odnaleźć można poza galerią, na miejskim billboardzie. Stanowi ona komentarz do rasistowskich i nacjonalistycznych incydentów w „brunatniejącej” przestrzeni publicznej Białegostoku.

Tytułowy „nowy koniec” sugeruje kilka możliwych odczytań grupy fotografii z archiwum Sputnik Photos. Wieszczy apokalipsę, ale niedoskonałą, niekompletną, skrojoną na naszą miarę: katastrofę klasy B. Zwykliśmy mówić z nadzieją o nowym początku, tymczasem „nowy koniec” brzmi niedorzecznie, jest stanem zawieszenia, czymś wiecznie otwartym. Czy kres świata, jaki znamy, zostanie w ogóle dostrzeżony z perspektywy osiedla na przedmieściach Witebska czy Centrum Onkologicznego w kazachskim Semeju? A czy poprzedni koniec mamy już za sobą? Ile już było tych końców? Siłą rzeczy zdjęcia z archiwum Sputnik Photos, które powstały wyłącznie na terenie byłych republik Związku Radzieckiego, rozpalają polityczną wyobraźnię – zwłaszcza w czasach, gdy budzą się zimnowojenne demony, a „fakty”, produkowane są przez internetowe trolle, fantazjujące o odbudowie rosyjskiego imperium. Jeszcze niedawno żegnaliśmy się z historią, świętowaliśmy jej koniec. Powitajmy się z nią więc raz jeszcze: drżąc przed nowym końcem, kontemplujmy ruiny starych porządków.

Sebastian Cichocki

Wydarzenie towarzyszące:

04 marca 2017, godz. 11:00
Oprowadzanie autorsko-kuratorskie z tłumaczką polskiego języka migowego
Tłumaczenie: Justyna Nowosadko
Wstęp wolny.

Patronat medialny
Portal Miejski BiałystokOnline