Pawilon wystawowy inspirowany drewnianą architekturą Podlasia

8 września 2013 o godz. 14.00 zapraszamy na plenerowe otwarcie Pawilon wystawowy inspirowany drewnianą architekturą Podlasia.

Artyści: Agnieszka Kacprzak, Łukasz Szczepanowicz.

Projekt przywołuje tradycję zdobnictwa drewnianych budynków mieszkalnych na Podlasiu. Autorzy: Agnieszka Kacprzak i Łukasz Szczepanowicz starali się dotrzeć do lokalnych rzemieślników, cieśli, twórców sztuki ludowej. Odnalezione wzory-szablony zaprezentowali w pawilonie. Są to przedstawienia charakterystycznych zdobień występujących w różnych rejonach Podlasia. Młodzi architekci nadali tradycyjnym elementom zdobnictwa nowoczesne formy, prowadząc dialogu pomiędzy tradycją a współczesnością.
Obiekt składa się z 5 części wystawowych. Poszczególne części pawilonu prezentują 5 wzorów, które stanowią wybór najbardziej charakterystycznych wzorów reprezentujących rożne obszary Białostocczyzny.

Intensywny rozwój koronkowego ornamentu na Podlasiu przypada na lata 1920-1960. Najciekawsze zdobienia spotkamy między innymi we wsiach Plutycze, Kaniuki, Wojszki.
Podlaskie zdobienie w drewnie fascynuje swym pochodzeniem, genezą, historią, symboliką i oddziaływaniem. Jest interesującym wyróżnikiem regionalnej kultury i charakterystycznym elementem wiejskiego krajobrazu.
Szczyty domów od strony ulicy szczególnie w krajobrazie wsi z pogranicza wschodniego Podlasia należą do najefektowniej zdobionych powierzchni domu. Jest to wynik reprezentacyjnego ustawienia budynku, zwróconego szczytem do drogi prowadzącej przez wieś. Bogato zdobiony szczyt domu był wizytówką rodziny, komunikatem społecznym. Ta najbardziej wyeksponowana płaszczyzna poprzez określone symbole i ornamentykę zawierała informacje o zamożności i statusie gospodarzy czy też wyrażała przynależność etniczną i religijną mieszkańców.

Elementy zdobnicze wycinano w deskach, dlatego ważnym czynnikiem rozwoju zdobnictwa jest rozpowszechnienie się po I wojnie światowej tanich desek tartacznych jako materiału budulcowego. Początkowo deskami obijano naroża, a z czasem i całe budynki. Pojawienie się w ciesielstwie nowych narzędzi od drugiej połowy XIX w. umożliwiło znaczenie dokładniejszą obróbkę drewna. Do tego czasu używano tylko kilku podstawowych narzędzi takich jak: siekiera, dłuto, ciosła, drewniane lub metalowe cyrkle, nóż.
Dopiero rozpowszechnianie się laubzeg (piłka o wąskim brzeszczocie) umożliwiło coraz bardziej fantazyjne traktowanie materiału, dzięki czemu wzory stawały się coraz bardziej złożone, co też miało wpływ na rozwój ornamentyki i symboliki zdobień. Innym niezbędnym narzędziem był świder. Wiertła w nim mocowane pozwalały na precyzyjne umiejscowienie osi otworu. Strugi zaś umożliwiały odpowiednie profilowanie desek, co uzyskiwano przy użyciu kształtowych krawędzi ostrza. Wycięte z cienkich desek na podstawie odrysowanych z tekturowych kartonów kształty przybijano na lica budynków, malowano i regularnie odnawiano. Najczęściej stosowano kolory kontrastowe w stosunku do tła na którym się znajdowały. Były to różnorodne odcienie brązu, zieleni, bieli, czerwieni i żółci.

W symbolice zdobień można doszukiwać się wpływów obrzędowości i związku ze sferą duchową, wierzeniami, magią i zwyczajami. Sztuka ludowa była również inspirowana codziennością, odzwierciedlała podstawowe ludzkie potrzeby.
Na podstawie publikacji badaczy zdobnictwa architektury drewnianej na Podlasiu można sklasyfikować niektóre elementy zdobnicze i przyporządkować im określone znaczenia:

symbole życia: drzewo życia i koniczyna
bóstwo solarne: romb, okrąg
symbol szczęścia i dobrobytu: romb, źdźbło
znaki solarne: symetryczne figury geometryczne, kwadraty, okręgi, romby
cykl w przyrodzie: ząbkowane listwy, koła, romby

Zdobnictwo na Podlasiu było wynikiem wieloletniej i twórczej pracy grupy cieśli, stolarzy, artystów ludowych, mieszkańców wsi, niekiedy autorami ozdób bywali sami gospodarze. Po I wojnie światowej w związku ze wzrostem zapotrzebowania na budowę nowych domów i wzmożoną migrację, znacznie wzrosła liczba wiejskich zespołów ciesielskich i stolarzy. Niektóre zespoły wykonywały zdobienia domów w ramach twórczego działania, nie pobierając za to żadnej opłaty.

Historia wzorników przekazywanych z pokolenia na pokolenie.
Detale zdobnicze tworzone były na podstawie szablonów. Każdy z wykonawców ozdób posiadał swój własny zestaw szablonów na podstawie których odrysowywał kontur ornamentów ołówkiem na desce. Biblioteka wzorów jednego stolarza liczyła kilkadziesiąt szablonów i budowana była przez lata. W jej skład wchodziły wzory odrysowane od nauczyciela zawodu, przerysowane z książek, czasopism religijnych czy wykonane według własnego pomysłu. Mimo stosowania podobnych szablonów przy wycinaniu detali zdobniczych przez określone grupy cieśli nie sposób wskazać dwóch jednakowo zdobionych budynków, nawet jeśli wykonane były przez tego samego rzemieślnika.

Artyści sztuki ludowej w drewnie na terenach Podlasia (poniższa lista przedstawia spis wybranych twórców ludowych przyporządkowanych do poszczególnych gmin i obszarów, w których tworzyli):

Grzegorz Maksymiuk, ur. we wsi Kotły w gminie Bielsk Podlaski
Teodor Siemieniuk, Rajsk
Maksim i Samson z Rybol
Eliasz z Kaniuk
Iwan Dąbrowski z Chraboł
Aleksy Pawluczuk z Haciek
Mikołaj Filipowicz ze wsi Plutycze
Jan Kononczuk ze wsi Soce
Aleksander Borowik ze wsi Hajdukowszczyzna
Aleksander Maksymiuk, Emilian i Tichon ze wsi Bialki
Dymitr Siergiejuk, Ostafij Tomaszuk, Aleksander Wasiluk, Włodzimierz Maksimczuk - Trześcianka
Aleksy Tomaszuk ze wsi Cieluszki
Iwan Eliaszuk we wsi Kotówka
Mikołaj Nikołajuk we wsi Łoknica
Aleksander Sadowski we wsi Rybaki
Michał Grygoruk, Jan Onopiuk - Plutycze
Aleksy Ryzynski, Michał Grygorczuk, Wojszki
Jakub Ostapczuk, Jan Pietruczuk, Andrzej Jefimiuk, Czyże
Włodzimier Naumiuk - Kaniuki
Józef Kruszewski - Kruszewo Brodowo

Podział terytorialny:
- tereny położone pomiędzy Zabłudowem, Bielskiem Podlaskim i Narwią charakteryzują się największym bogactwem motywów zdobniczych, jakością wykonania, koronkowością wykonania. Popularne jest występowanie połączeń kształtów geometrycznych i roślinnych komponowanych w drobne i ażurowe układy,
- tereny Sokółki, Dąbrowy Białostockiej, Kuźnicy charakteryzują się mniej finezyjnymi kształtami, formy są prostsze, często występują otwory o kształtach przypominających kopuły cerkiewne bądź tatarskie,
- tereny Suchowoli, Janowa charakteryzują się występowaniem najbardziej fantazyjnych motywów organicznych, wici roślin, łodyg itp.,
- tereny Tykocina, Knyszyna, Moniek to dominacja prostych motywów geometrycznych.

Wystawa czynna do 31 października 2013
Miejsce: osuszony staw Ogrodu Branickich, od strony ul. Legionowej