Bożnice drewniane - wystawa w CLZ

Zapraszamy na wystwę pn. "Bożnice drewniane" - archiwalne fotografie z początku XX w.

Wernisaż: 18.07.2014 (piątek), w godz. 18.00 - 20.00
Wystawie towarzyszy katalog "Bożnice drewniane", który w dniu wernisażu będzie rozdawany bezpłatnie!

„Bożnice drewniane nie istnieją – podobnie jak wierni, którzy się w nich modlili, stały się ofiarą Holocaustu”, napisali Maria i Kazimierz Piechotkowie w swej monumentalnej pracy „Bramy nieba. Bożnice drewniane”. Znakomici badacze tematyki żydowskiego dziedzictwa kulturalnego, współpracując przez dziesięciolecia z Instytutem Sztuki Polskiej Akademii Nauk, przyczynili się do zgromadzenia bogatej kolekcji materiałów dokumentujących historię kultury Żydów na ziemiach polskich.

Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku wybrało z „Archiwum Piechotków“ jeden z wątków: fotografie ukazujące bożnice drewniane z obszaru leżącego na styku historycznej Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego (przedrozbiorowe województwa: podlaskie, część południową trockiego, oraz zachodnią nowogródzkiego). W przedwojennym podziale administracyjnym był to głównie teren wchodzący w skład ówczesnego województwa białostockiego (z powiatami: białostockim, grodzieńskim, wołkowyskim, białowieskim) oraz sąsiadujące z nim powiaty województw nowogrodzkiego, lubelskiego, warszawskiego. W potocznym języku obszar ten nazywany był wówczas Podlasiem lub Białostockiem.(...)

Spośród około 150 drewnianych bożnic na terenie II Rzeczypospolitej, które odznaczały się wysokimi walorami architektonicznymi, większość znajdowała się w orbicie Białegostoku, Grodna, Wilna, na tym obszarze można było śledzić rozwój form architektonicznych, rzeźbiarskich i rozplanowania wnętrz bożnic oraz stosunków układów urbanistycznych w szulhofach (dzielnicach żydowskich zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie bożnic). Niegdyś przebogata ilościowo i formalnie spuścizna, dzisiaj istnieje tylko pod postacią dokumentów i fotografii – na terenie Polski nie zachowała się ani jedna drewniana synagoga.(...)

Fenomen drewnianego budownictwa bożnic dookreślił geograficznie Adolf Szyszko-Bohusz, wprowadzając miano: „bożnice grupy białostocko-grodzieńskiej“. To wskazanie świetnie opisuje zwarty architektonicznie i artystycznie zespół, liczący kilkadziesiąt obiektów powstałych przede wszystkim na przestrzeni XVII i XVIII w. Budowle z okolic Białegostoku i Grodna wyróżniały się przede wszystkim tym, że sala główna bożnicy oraz otaczające ją niskie pomieszczenia wznoszone były równocześnie. W efekcie powstawał symetryczny, centralny, precyzyjnie planowany i realizowany układ architektoniczny. Rozwój budownictwa drewnianego bożnic, dotyczył całego obszaru zamieszkiwania społeczności żydowskiej na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jednak dla historyków sztuki ziemie wokół Grodna i Białegostoku mają walor szczególny. Tutaj bożnice miały szansę przetrwać do początków XX w., gdy stały się obiektem profesjonalnego zainteresownia historyków architektury. O przetrwaniu bożnic na tych terenach zdecydowało kilka czynników, od czasu potopu szwedzkiego nie prowadzono tu niszczacych działań wojennych. Z kolei słabość ekonomiczna tutejszej społeczności żydowskiej przełożyła się na znaczne spowolnienie procesu zastępowania bożnic drewnianych murowanymi. Na ten fakt zwrócił uwagę już Zygmunt Gloger w opracowaniach dotyczących „budownictwa drzewnego w dawnej Polsce“. Postulował w nich również potrzebę pilnego dokonywania dokumentacji i badań degradujących się budowli. Idący jego śladami Mathias Bersohn wskazywał na „wrodzony konserwatyzm środowisk żydowskich, jak i ubóstwo gmin żydowskich” jako zjawiska, które przyczyniły się do zachowania niemal w pierwotnym stanie do początków XX w. wielu budowli drewnianych.(...)

Szymon Zajczyk, dokumentalista żydowskiego dziedzictwa, zwrócił uwagę, że w całej Polsce „nie znajdziesz połaci kraju gdzieby na tak małej stosunkowo przestrzeni jak Białostockie, zachowało się tyle starych bożnic, będących najwspanialszymi pomnikami przeszłości historycznej Żydów w Polsce”.(...)

CLZ czynne jest w dniach od wtorku do niedzieli w godzinach: 10.00-17.00
Bilety:
Wystawa stała Białystok młodego Zamenhofa:
- normalny - 8 PLN od osoby
- ulgowy - 4 PLN od osoby
Wystawy czasowe
- 4 PLN od osoby
Zwiedzanie z przewodnikiem (tylko grupy zorganizowane):
- język polski - 8 PLN od osoby
- język angielski - 12 PLN od osoby
Prosimy o dokonanie rezerwacji grup zorganizowanych z tygodniowym wyprzedzeniem.
Rezerwacje i informacje: 85 67 67 367