białostockie ZEOj

Wystawa w ramach XX Białostockich Dni Zamenhofa.

Wernisaż: 13 grudnia 2019, godz. 17:15
Wystawa czynna do 19 stycznia 2019

Ludwik Zamennhof jest znaną w świecie postacią. Dowodem na to jest fakt, że co roku, idąc śladem twórcy esperanta, Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku odwiedza wiele osób z odległych kontynentów. Zamenhof jest niewątpliwie najbardziej rozpoznawalnym na świecie białostoczaninem.

W wielu miejsca na kuli ziemskiej upamiętniono Ludwika Zamenhofa i jego dzieło. Pierwszym na świecie obiektem, któremu nadano nazwę Esperanto, był hiszpański statek zwodowany w 1896 roku. Natomiast pierwszy pomnik symbolizujący ideę esperanta odsłonięto w 1914 roku, także za życia Zamenhofa, w czeskim uzdrowisku Františkovy Lázně podczas IV Austriackiego Kongresu Esperanto. Autorem rzeźby był Karel Wilfert Jr. Monument wykonano z wapienia bawarskiego i brązu, przypominał kształt kolumny i posiadał inskrypcję: „Per Esperanto al Paco, Harmonio, Laboro kaj Dio!” (Poprzez esperanto do pokoju, harmonii, pracy i Boga!). Został zniszczony przez nazistów w 1939 r. Przez lata wielu ulicom, placom, bulwarom miast nadano imię Zamenhofa, esperanto lub esperantystów, a także znanych esperantystów, zwykle lokalnych. Przykładem może być bezimienna ulica położona na granicy osiedli Jaroszówka i Wygoda w Białymstoku, którą w 2017 r. nazwano imieniem Jakuba Szapiro – wybitnego białostockiego esperantysty z okresu międzywojennym.

Takie trwałe oznakowane obiekty związane z esperantem lub Zamenhofem nazywamy ZEO (esp. Zamenhof/Esperanto-Objekto, liczba mnoga: ZEOj). Wśród ZEOj znajdujemy asteroidy, murale, graffiti, witraże, szpitale i szkoły, nazwy pociągów, przystanków, tulipan czy oscyloskop. Pierwszy raz ten skrót został użyty przez niemieckiego esperantystę Hugo Röllingera w książce „Monumente pri Esperanto – ilustrita dokumentaro pri 1044 Zamenhof/Esperanto Objektoj en 54 landoj” (Pomnikowo o esperanto – ilustrowana dokumentacja o 1044 obiektach związanych z Zamenhofem lub esperanto w 54 krajach) wydanej w 1997 r. w Rotterdamie podczas Universala Kongreso de Esperanto, czyli Światowego Kongresu Esperanto. Obecnie misję odnotowywania światowych ZEOj zajmuje się Polak – Robert Kamiński z Łodzi. Do 2018 r. zebrano informację, że obiektów ZEOj na świecie jest ponad 1600.

W Polsce, w wielu miastach znajdziemy przykłady ZEOj. Białystok również może pochwalić się wieloma ZEOj. Okazuje się, że mieszkańcy i włodarze naszego grodu pamiętają o słynnym białostoczaninie – ośmiokrotnie nominowanym do pokojowej nagrody Nobla. To właśnie w Białymstoku już w 1919 r., zaraz po odzyskaniu niepodległości, przemianowano ulicę Zieloną nadając jej imię Zamenhofa – była to pierwsza taka ulica na ziemiach polskich.

Fotografie prezentowane na wystawie przedstawiają wszystkie białostockie ZEOj, przekonując, że nasze miasto znajduje się w czołówce popularyzowania Zamenhofa i esperanta. Fotografie wykonał Jerzy Barańczuk. Autor podjął się trudnego zadania zilustrowania miejsc i obiektów, wśród których znajdziemy te rozpoznawalne, ale także mało znane i nielokalizowane na mapie Białegostoku. Przykładem mogą być ulice Esperantystów i Antoniego Grabowskiego, które powstały 1996 r. na obrzeżach miasta, na rozbudowującym się osiedlu Bacieczki. Warto przypomnieć, że Antoni Grabowski (1857-1921) - polski inżynier chemik - był „lirą esperanta”, przełożył na międzynarodowy język m.in. „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza, „Halkę” S. Moniuszki, „Mazepę” J. Słowackiego, pieśni i poezję. Znał dziewięć języków na poziomie zaawansowanym, a kolejne piętnaście - rozumiał. Podczas swoich wykładów na konkretnych przykładach pokazywał, jak nauka esperanta poprzedzająca kursy francuskiego i łaciny przyspiesza naukę tych języków (propedeutyka). Był współtwórcą Akademio de Esperanto. Opracował Słownik Języka Esperanto (1910).

Wśród fotografii Jerzego Barańczuka znajdziemy także najnowsze ZEOj, jak powstały w 2018 r. mural „Liberecon por la Mondo – Wolność dla świata” autorstwa Macieja Szupicy. W kwietniu bieżącego roku, w 160. rocznicę urodzin twórcy esperanta, odsłonięty został pomnik młodego Ludwika Zamenhofa. Autorami tej rzeźby są Katarzyna Piotrowska i Ryszard Piotrowski. Jest to pomnik z przesłaniem: nastoletni Ludwik podąża w kierunku ratusza, a jego wzrok utkwił w rozsypanych na trotuarze literach z alfabetu języka polskiego, cyrylicy, jidysz symbolizujących wielojęzyczne miasto, jakim był przed laty Białystok. Powstał dzięki inicjatywie białostoczan, którzy zagłosowali na niego w budżecie obywatelskim. W formie fototapety i instalacji zostanie zaprezentowany na ekspozycji.

Jerzy Barańczuk – fotograf, autor warsztatów fotograficznych. Od ponad czterdziestu lat fotograficznie dokumentuje życie społeczno-kulturalne mieszkańców Łap i okolic. Jest pomysłodawcą i pionierem w utrwalaniu metodą wideo relacji światków historii związanych z ziemią łapską. Zawodowo zajmuje się projektowaniem graficznym, składem i przygotowaniem do druku wydawnictw. Ma znaczący udział w realizacjach publikacji albumowych i książkowych o tematyce historycznej. Zdigitalizował kilkanaście tysięcy negatywów szklanych wybitnego przedwojennego fotografa Władysława Piotrowskiego. Organizował plenery fotograficzne, w tym Międzynarodowy Plener Fotograficzny Dolina Narwi, którego finałem była wielkoformatowa wystawa (pokazywana także w Białostockim Ośrodku Kultury w 2008 roku i w Grodnie na Białorusi) oraz wydawnictwo albumowe. Był akredytowanym fotoreporterem podczas III pielgrzymki Jana Pawła II do Polski.